Nieżyt nosa to jedna z najczęstszych dolegliwości, z jakimi pacjenci zgłaszają się do lekarzy. Choć alergiczny nieżyt nosa jest dobrze znany i stosunkowo łatwy do zdiagnozowania, jego niealergiczny odpowiednik stanowi znacznie większe wyzwanie dla klinicystów. Niealergiczny nieżyt nosa (NNN) to grupa schorzeń o złożonej i nie do końca poznanej etiologii, które wymagają indywidualnego podejścia diagnostycznego i terapeutycznego.
Czym jest niealergiczny nieżyt nosa?
Niealergiczny nieżyt nosa to stan zapalny błony śluzowej nosa, który nie jest spowodowany reakcją alergiczną. Objawia się on wyciekiem wydzieliny z nosa, uczuciem zatkania nosa, kichaniem i świądem. Te objawy utrzymują się przez co najmniej godzinę dziennie przez dwa lub więcej kolejnych dni.
W przeciwieństwie do alergicznego nieżytu nosa, w NNN nie stwierdza się obecności swoistych przeciwciał IgE ani reakcji zależnych od limfocytów Th2. Jest to kluczowa różnica, która determinuje sposób diagnozowania i leczenia tej grupy schorzeń.
Skomplikowana klasyfikacja – próby uporządkowania chaosu
Klasyfikacja niealergicznych nieżytów nosa jest niejednolita i często budzi wątpliwości. Wynika to zarówno z obiektywnych trudności (brak jednoznacznych kryteriów diagnostycznych, złożony patomechanizm), jak i z niedostatecznej liczby badań klinicznych.
Istnieje wiele prób uporządkowania tego zagadnienia. Jednym z ciekawszych podejść jest klasyfikacja oparta na patogenezie, zaproponowana przez Zeigera. Dzieli ona nieżyty nosa na:
- zapalne (z naciekiem komórek zapalnych),
- niezapalne (bez nacieku komórkowego),
- strukturalne (związane z zaburzeniami anatomicznymi).
Inną interesującą propozycją jest podział zapalnych nieżytów nosa według typu dominujących komórek w nacieku zapalnym:
- z dominacją eozynofilów,
- z dominacją neutrofilów,
- z naciekiem o charakterze złożonym.
Te klasyfikacje, choć nie są doskonałe, stanowią próbę uporządkowania skomplikowanego obrazu klinicznego NNN i mogą być pomocne w codziennej praktyce lekarskiej.
Mechanizmy powstawania – nie tylko alergia
Niealergiczny nieżyt nosa może być wywołany przez różnorodne czynniki. Wśród najczęstszych przyczyn wymienia się:
- czynniki środowiskowe (zmiany temperatury i wilgotności, dym tytoniowy, silne zapachy),
- leki (np. aspiryna, beta-blokery),
- hormony (np. w ciąży lub w przebiegu chorób tarczycy),
- czynniki zawodowe (ekspozycja na substancje drażniące lub żrące),
- infekcje,
- pokarmy i napoje alkoholowe.
Warto podkreślić, że w niektórych przypadkach NNN nie występuje typowy proces zapalny. Dotyczy to na przykład naczynioruchowego nieżytu nosa, który jest spowodowany nadreaktywnością górnych dróg oddechowych na nieswoiste czynniki środowiskowe. W takich sytuacjach niektórzy badacze proponują używanie terminu „niealergiczna rynopatia” zamiast „nieżyt nosa”.
Objawy mylące z alergią – jak odróżnić?
Objawy niealergicznego nieżytu nosa mogą być łudząco podobne do tych występujących w alergicznym nieżycie nosa. W obu przypadkach pacjenci skarżą się na:
- wyciek wydzieliny z nosa,
- uczucie zatkania nosa,
- kichanie,
- świąd.
Co więcej, NNN może wykazywać sezonowość objawów, podobnie jak ANN. Dzieje się tak na przykład w przypadku nieżytu nosa wywołanego czynnikami środowiskowymi, który może nasilać się w okresie intensywnego pylenia roślin.
Warto przeczytać: Choroby atopowe – narastający problem medyczny XXI wieku
Kluczem do rozróżnienia NNN od ANN jest wykonanie testów alergicznych. W przypadku NNN wyniki testów skórnych oraz pomiary stężenia swoistych IgE w surowicy są ujemne. Jednak nawet to nie zawsze daje pewność diagnozy, ponieważ:
- u 44-87% chorych ANN może współistnieć z NNN,
- u części chorych bez atopii proces alergiczny może toczyć się miejscowo, tylko w błonie śluzowej nosa (tzw. „entopia”).
Dlatego też dokładna diagnostyka różnicowa jest niezbędna do postawienia prawidłowej diagnozy i wdrożenia odpowiedniego leczenia.
Badanie cytologiczne kluczem do diagnozy
W diagnostyce niealergicznych nieżytów nosa coraz większą rolę odgrywa badanie cytologiczne błony śluzowej nosa. Jest to proste i tanie badanie, które można wykonać w codziennej praktyce lekarskiej. Pozwala ono na ocenę charakteru nacieku zapalnego i tym samym na wstępną klasyfikację NNN.
Na podstawie badania cytologicznego można wyróżnić trzy główne grupy nieżytów nosa:
- Z dominacją eozynofilów,
- Z dominacją neutrofilów,
- Z naciekiem o charakterze złożonym.
Taka klasyfikacja ułatwia dalszą diagnostykę różnicową i umożliwia wdrożenie odpowiedniego leczenia. Na przykład, dominacja eozynofilów może sugerować zespół niealergicznego nieżytu nosa z eozynofilią (NARES) lub triadę aspirynową, podczas gdy dominacja neutrofilów może wskazywać na infekcyjny nieżyt nosa lub zawodowy nieżyt nosa wywołany substancjami drażniącymi.
Najczęstsze postacie niealergicznego nieżytu nosa
Wśród najczęściej spotykanych postaci niealergicznego nieżytu nosa można wymienić:
- Naczynioruchowy nieżyt nosa – związany z nadreaktywnością na nieswoiste czynniki środowiskowe,
- NARES (Non-Allergic Rhinitis with Eosinophilia Syndrome) – charakteryzujący się obecnością eozynofilów w wydzielinie nosowej przy braku cech alergii,
- Nieżyt nosa wywołany lekami – np. aspiryną, beta-blokerami,
- Hormonalny nieżyt nosa – związany z ciążą lub chorobami tarczycy,
- Zawodowy nieżyt nosa – spowodowany ekspozycją na czynniki drażniące lub żrące w miejscu pracy,
- Idiopatyczny nieżyt nosa – o nieznanej przyczynie.
Każda z tych postaci wymaga indywidualnego podejścia diagnostycznego i terapeutycznego.
Leczenie dostosowane do przyczyny
Leczenie niealergicznego nieżytu nosa powinno być dostosowane do jego przyczyny i mechanizmu powstawania. W zależności od rodzaju NNN, mogą być stosowane różne metody terapeutyczne:
- Unikanie czynników wyzwalających – w przypadku nieżytu nosa wywołanego czynnikami środowiskowymi lub zawodowymi,
- Glikokortykosteroidy donosowe – skuteczne w wielu postaciach NNN, szczególnie tych z eozynofilią,
- Leki przeciwhistaminowe – mogą być pomocne w niektórych przypadkach, choć ich skuteczność jest mniejsza niż w ANN,
- Leki antycholinergiczne – skuteczne w zmniejszaniu wycieku z nosa,
- Płukanie nosa roztworem soli fizjologicznej – pomaga w oczyszczaniu błony śluzowej i łagodzeniu objawów,
- Leczenie przyczynowe – np. odstawienie leków wywołujących objawy, leczenie infekcji.
W niektórych przypadkach może być konieczne zastosowanie kombinacji różnych metod leczenia.
Niealergiczny nieżyt nosa stanowi złożone wyzwanie diagnostyczne i terapeutyczne. Kluczem do sukcesu jest dokładna diagnostyka, w tym badanie cytologiczne błony śluzowej nosa, oraz indywidualne podejście do każdego pacjenta. Dalsze badania nad patomechanizmami NNN mogą w przyszłości przyczynić się do opracowania bardziej skutecznych metod leczenia tej grupy schorzeń.