Gorączka reumatyczna to poważna choroba autoimmunologiczna, która może mieć daleko idące konsekwencje dla zdrowia. Najczęściej dotyka dzieci i młodzież, ale może wystąpić także u dorosłych. Choroba ta rozwija się na skutek nieprawidłowej reakcji układu odpornościowego na infekcję paciorkowcową. Nieleczona lub nieprawidłowo leczona angina paciorkowcowa może prowadzić do rozwoju gorączki reumatycznej, która uszkadza wiele narządów, w tym serce, stawy i układ nerwowy.
Czym jest gorączka reumatyczna i jakie są jej przyczyny?
Gorączka reumatyczna jest chorobą zapalną tkanki łącznej, która rozwija się najczęściej w wyniku nieleczonej lub źle leczonej infekcji gardła wywołanej przez paciorkowce z grupy A. Bakterie te mają na swojej powierzchni białka, które są podobne do niektórych białek ludzkich tkanek. W efekcie układ immunologiczny chorego zaczyna atakować własne komórki i tkanki, powodując zapalenie i uszkodzenia narządów.
Warto przeczytać: Choroby autoimmunologiczne – czym są i jak z nimi walczyć?
Choć dokładna przyczyna gorączki reumatycznej nie jest do końca poznana, uważa się, że istotną rolę mogą odgrywać także czynniki genetyczne. Ryzyko zachorowania jest wyższe u osób, w których rodzinie występowała już ta choroba.
Jakie są typowe objawy gorączki reumatycznej?
Objawy gorączki reumatycznej zwykle pojawiają się około 2–3 tygodnie po przebytej infekcji paciorkowcowej. Do najczęstszych z nich należą:
- zapalenie stawów – zazwyczaj dużych stawów kończyn (kolanowych, skokowych, łokciowych), objawiające się bólem, obrzękiem i zaczerwienieniem; zwykle zajęte są pojedyncze stawy z jednej strony ciała,
- zapalenie mięśnia sercowego (karditis) – stan zapalny obejmujący najczęściej zastawki serca; może przebiegać bez objawów lub dawać objawy w postaci duszności, kołatania serca, bólu w klatce piersiowej,
- pląsawica mniejsza (pląsawica Sydenhama) – zaburzenia ruchu i koordynacji objawiające się niekontrolowanymi ruchami mięśni twarzy i kończyn, nadpobudliwością, labilnością emocjonalną,
- zmiany skórne – rumień brzeżny (pierścieniowate zaczerwienienie skóry) oraz guzki podskórne,
- gorączka.
Nie u wszystkich chorych występują wszystkie powyższe objawy. Czasem jedyną manifestacją choroby może być np. izolowane zapalenie stawów czy pląsawica.
Kiedy udać się do lekarza z podejrzeniem gorączki reumatycznej?
Do lekarza należy zgłosić się zawsze, gdy u dziecka lub młodej osoby dorosłej po przebytym zapaleniu gardła wystąpią objawy sugerujące gorączkę reumatyczną, takie jak:
- uporczywe bóle i obrzęki pojedynczych dużych stawów,
- trudności z chodzeniem i wykonywaniem precyzyjnych ruchów,
- niekontrolowane ruchy mięśni i tiki,
- objawy ze strony serca (np. duszność, przyspieszona akcja serca).
Niezwykle istotne jest szybkie postawienie właściwej diagnozy i wdrożenie odpowiedniego leczenia, aby zapobiec powikłaniom, zwłaszcza uszkodzeniom zastawek serca.
Warto przeczytać: Choroba Schönleina–Henocha – co musisz o niej wiedzieć?
Jak przebiega diagnostyka gorączki reumatycznej?
Diagnozę gorączki reumatycznej stawia się na podstawie wywiadu (informacje o przebytej infekcji gardła), objawów klinicznych oraz wyników badań dodatkowych. Lekarz zwykle zleca:
- badania krwi – OB, CRP, morfologię, poziom przeciwciał przeciwpaciorkowcowych (ASO),
- posiew wymazu z gardła w kierunku paciorkowców,
- badanie ogólne moczu,
- EKG i USG serca (echokardiografię),
- RTG klatki piersiowej.
W przypadku zmian skórnych czy stawowych lekarz czasami decyduje się też na pobranie wycinka zmiany do badania histopatologicznego.
Jak wygląda leczenie gorączki reumatycznej?
Terapia gorączki reumatycznej ma na celu opanowanie ostrego stanu zapalnego, złagodzenie objawów i zapobieganie trwałym uszkodzeniom narządów. W leczeniu stosuje się:
- antybiotyki (np. penicylinę) – aby wyeliminować paciorkowce z organizmu i zapobiec nawrotom choroby,
- niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ, np. kwas acetylosalicylowy, ibuprofen) – aby złagodzić stan zapalny i bóle stawów,
- glikokortykosteroidy (prednizon) – w ciężkich przypadkach zapalenia serca lub pląsawicy,
- leki przeciwpadaczkowe i uspokajające – w przypadku pląsawicy.
Odpowiednie leczenie pozwala zwykle zapanować nad ostrymi objawami w ciągu kilku tygodni. Po ustąpieniu objawów konieczne jest jednak przewlekłe (nawet wieloletnie) stosowanie profilaktyki antybiotykowej, aby zapobiec nawrotom choroby i pogłębianiu się uszkodzeń serca.
Czy można całkowicie wyleczyć gorączkę reumatyczną?
Niestety, trwałe uszkodzenia narządów, zwłaszcza zastawek serca, które rozwinęły się w przebiegu gorączki reumatycznej, są nieodwracalne. Nawet po wyleczeniu ostrego rzutu pacjenci z przebytą chorobą serca reumatyczną wymagają regularnych kontroli kardiologicznych. W niektórych przypadkach konieczne może być leczenie kardiochirurgiczne, np. wszczepienie sztucznej zastawki.
Warto przeczytać: Leki antyhistaminowe w chorobach alergicznych – co warto wiedzieć?
Jeśli jednak choroba zostanie wcześnie rozpoznana i prawidłowo leczona, a pacjent będzie stosował się do zaleceń profilaktyki nawrotów, rokowania są dobre – większość pacjentów może prowadzić normalne życie. Kluczowe jest unikanie ponownych infekcji paciorkowcowych.
Jak zapobiegać nawrotom gorączki reumatycznej?
Gorączka reumatyczna ma tendencję do nawrotów, zwłaszcza w ciągu pierwszych 5 lat od zachorowania. Każdy kolejny rzut wiąże się z ryzykiem nasilenia uszkodzeń serca. Dlatego tak ważna jest profilaktyka, która polega na:
- szybkim diagnozowaniu i prawidłowym leczeniu każdej infekcji gardła,
- regularnym przyjmowaniu antybiotyków (penicyliny) w iniekcjach domięśniowych co 3–4 tygodnie lub doustnie codziennie – zwykle aż do 21. roku życia,
- unikaniu skupisk ludzi w okresie wzmożonych zachorowań na infekcje paciorkowcowe,
- dbaniu o higienę jamy ustnej i regularnych wizytach u stomatologa w celu sanacji potencjalnych ognisk zakażenia.
Regularne przyjmowanie profilaktyki antybiotykowej zmniejsza ryzyko nawrotu choroby o ponad 90%. Dlatego tak ważne jest, aby nie przerywać leczenia przedwcześnie i ściśle przestrzegać zaleceń lekarza.